„Świtezianka” to jedna z najbardziej znanych ballad polskiego wieszcza narodowego, Adama Mickiewicza. Została wydana w 1822 roku w Wilnie w zbiorze „Ballady i romanse”. Opublikowanie tego dzieła symbolicznie uważa się za początek romantyzmu w Polsce. Ballada opowiada o wydarzeniach, które rozgrywać się miały nad jeziorem Świteź, położonym nieopodal rodzinnego domu Adama Mickiewicza. Dzisiaj jest to teren Białorusi – wówczas jednak region ten zamieszkały był głównie przez Polaków.
Ballada „Świtezianka” opowiada o parze kochanków spotykających się nad jeziorem Świteź wieczorową porą. Zakochany młodzieniec złożył przysięgę swojej ukochanej, że nigdy nie dopuści się jej zdrady. Ona postanowiła poddać go jednak osobliwej próbie. Kiedy strzelec wracał, na jeziorze objawiła mu się piękna nimfa i kusiła go swoimi wdziękami. Młodzieniec uległ i wszedł do jeziora, aby połączyć się z tajemniczą dziewczyną. Z bliska poznał, że owa nimfa jest jego ukochaną, której niedawno przysięgał dozgonną wierność. Wtem pochłonęło go jezioro Świteź, a jego dusza tułała się w miejscu naruszonej przysięgi na wieki.
Ballada jest typowym dziełem romantycznym. Opowiada o wieczornych schadzkach dwóch kochanków. Ich postacie są tajemnicze, narrator nie posiada o bohaterach żadnych konkretnych wiadomości. Kierują się oni czystymi uczuciami. Dziewczyna okazują się nimfą wodną to natomiast przykład zastosowania elementów fantastycznych, których inspiracją niewątpliwie były podania ludowe. W utworze króluje irracjonalizm oraz mistycyzm. Tłem dla całej akcji jest natura – współgra ona z wydarzeniami i buduje wokół nich tajemniczą, podniosłą atmosferę. Pełni ona funkcje świadka, a nawet i sprawiedliwego sędziego, kiedy jezioro pochłania bez litości wiarołomnego kochanka. Ballada zawiera także proste i przejrzyste prawdy ludowe, które związane są z tradycyjną moralnością („Kto przysięgę naruszy biada jemu”).
Zobacz również, na jakie wyróżnienie zasłużyła zabrzańska biblioteka.
